Warszawa, 14.01.2025

Tomasz Mencina | Zastępca Prezydenta m.st. Warszawy

Szanowny Panie,

Zwracamy się do Pana z apelem o podjęcie działań, które wprowadzą skuteczne mechanizmy kontroli strefy czystego transportu (SCT) w Warszawie, której celem jest ograniczenie zanieczyszczeń powietrza pochodzących z transportu drogowego i poprawa zdrowia mieszkańców Stolicy.

1 lipca 2024 wszedł w życie pierwszy etap funkcjonowania SCT. Ograniczono wówczas możliwość wjazdu i poruszania się po strefie pojazdom starszym niż 27 letnie samochody z silnikiem benzynowym i starszym niż 17 letnie pojazdy z silnikiem diesla, do 4 razy w roku. Po przekroczeniu tego limitu opłata za każdy kolejny nieuprawniony wjazd powinna wynieść do 500 zł. Do 2028 roku z kryteriów  zwolnieni są mieszkańcy Warszawy rozliczający tu podatki, a na stałe seniorzy, osoby niepełnosprawne czy właściciele zabytkowych aut. Strefa czystego transportu w Warszawie nie działa jednak w praktyce, gdyż jak dotąd nie rozpoczęto skutecznego egzekwowania przepisów miejscowych zawartych w uchwale ustanawiającej strefę czystego transportu.

Służbą  uprawnioną do przeprowadzenia kontroli jest nadzorowana przez Pana Prezydenta Straż Miejska, która do tej pory jedynie ostrzegała kierowców poruszających się po SCT pojazdami niespełniającymi wymogów. Przez pierwsze tygodnie funkcjonowania strefy takie podejście można było potraktować jako działanie edukacyjne. Dzisiaj, na mniej niż rok przed zaostrzeniem wymogów i objęciem regulacją większej ilości pojazdów (01.01.2026) Warszawa musi w końcu uruchomić system kontroli SCT, a to oznacza, że Straż Miejska musi zacząć działać.

Zapewnienie skutecznej, systemowej kontroli pojazdów wjeżdżających do strefy i poruszających się po niej jest to istotne z kilku powodów:

– Na każdym etapie funkcjonowanie SCT, pojazdy, które nie spełniają wymogów norm euro, mogą wjeżdżać do niej 4 razy do roku. Aby możliwa była weryfikacja ilości wjazdów, kluczowe jest stworzenie bazy, w której  gromadzone będą  informacje na temat częstości obecności auta w SCT. Warszawa powinna zacząć tworzyć tę bazę niezwłocznie, aby przygotować się na wdrożenie kolejnego etapu SCT w styczniu 2026 roku.

– Nowelizacja Ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych w lipcu czerwcu 2023 roku dała możliwość elektronicznej weryfikacji pojazdów wjeżdżających do strefy i tym samym narzędzie do podniesienia efektywności kontroli strefy. Weryfikacja ma odbywać się dzięki przypisaniu norm emisji lub roku produkcji pojazdowi z numerem rejestracyjnym zarejestrowanym przez 

monitoring. Umożliwia to weryfikacja danych pojazdu w Centralnej Ewidencji Pojazdów. Automatyzacja procesu kontroli możliwa jest dzięki zeskanowaniu numeru rejestracyjnego specjalnie przeznaczoną do tego kamerą mobilną. Niestety, na początek stycznia 2025, straż miejska posiadała tylko jedną taką kamerę. Brakuje oficjalnych informacji o tym, czy kamera została już użyta i czy planowane jest zwiększenie liczby tych urządzeń. Bez użycia kamer skuteczność kontroli jest bliska zeru.

– Przyjęcie przez Radę Miasta Warszawy uchwały o SCT w grudniu 2023 roku odbyło się przed przyjęciem przez Radę UE nowej dyrektywy czysto powietrznej aktualizującej normy jakości powietrza w UE (AAQD). Nowe unijne normy zakładają redukcję średniorocznego stężenia dwutlenku azotu (NO₂) do poziomu 20 µg/m³ do 2030 roku, co stanowi połowę obecnego limitu 40 µg/m³, a także dążenie do bardziej rygorystycznych wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), wynoszących 10 µg/m³ do 2040 roku. Obecne poziomy stężenia NO₂ w najgęściej zaludnionych rejonach Warszawy znacznie przekraczają te wartości, co ma poważne konsekwencje zdrowotne. Założony przy wprowadzaniu SCT cel redukcji stężenia tlenków azotu na 2030 rok, nie będzie spełniał wymogów wynikających z nowych unijnych regulacji. Dane POP o źródłach emisji NO₂ do powietrza w Warszawie wskazują, że bez efektywnej SCT nie ma szans na zbliżenie się do poziomu 20 mikrogramów przed 2050 r. Egzekucja obecnych wymogów jest po prostu konieczna, by wszyscy zrozumieli, że są one realne i kolejne, ostrzejsze, też będą. Dzięki temu mieszkańcy będą wiedzieli, że należy uwzględniać wymogi SCT przy planowaniu zmiany samochodu. 

– Stopniowe zaostrzanie norm emisji spalin dla pojazdów poruszających się po Warszawie i czasowe zwolnienie z kryteriów dla osób mieszkających i płacących podatki w Warszawie, dało czas warszawiakom na przystosowanie się do regulacji i ukierunkowuje decyzje dotyczące zmiany nawyków transportowych i ewentualnej wymiany pojazdu. Osobom, które byłyby skłonne wybrać transport publiczny, brakuje motywacji. Natomiast osoby, które dokonują wymiany samochodu w celu dotrzymania wymogów SCT, mogą poczuć się oszukane – ponieważ kiedy oni podejmują wysiłek i ponoszą koszty, osoby ignorujące zasady nie ponoszą żadnych konsekwencji.

– Obecnie po Warszawie porusza się znaczna liczba pojazdów nie zarejestrowana w kraju, których weryfikacja w Centralnej Ewidencji Pojazdów nie jest możliwa. Właściciele tych aut mają obowiązek zgłoszenia się po nalepki i dopisania pojazdu  do miejskiej bazy danych. Na tej grupie pojazdów powinna skupić się działalność kontrolna Straży Miejskiej. Bez skutecznego egzekwowania kryteriów wjazdu i poruszania się po strefie  właściciele tych pojazdów nie będą mieli żadnej motywacji do pobrania nalepki i rejestracji pojazdu w systemie.

Pragniemy jednocześnie zwrócić uwagę na potrzebę systemowego podejścia do kontroli SCT, który wymaga aby wjazd nieuprawnionego pojazdu do strefy był karany w trybie administracyjnym. Apelujemy aby Warszawa aktywnie działała na rzecz zmiany ustaw i przepisów, które umożliwiłyby całkowitą automatyzację systemu kontroli 24/7. 

SCT stanowi istotny i konieczny element strategii na rzecz walki z zanieczyszczeniami powietrza pochodzącymi z transportu, który musi być wspierany przez dalsze działania – rozwój infrastruktury rowerowej, ograniczanie ogólnego natężenia ruchu samochodowego i wspieranie elektryfikacji transportu publicznego. Tym samym wprowadzenie skutecznych mechanizmów kontroli w ramach SCT jest niezbędne, aby poprawić zdrowie i jakość życia mieszkańców Warszawy​​.

Sygnatariusze

Clean Cities Campaign

Fundacja Rodzice dla Klimatu

Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki

Fundacja Lepszy Służewiec

Fundacja na rzecz Ekorozwoju
Fundacja Promocji Pojazdów Elektrycznych